Dogu Akdeniz’de kesfedilen enerji rezervleri tüm dünyanin dikkatini bu bölge üzerine çekmektedir. Söz konusu cografyada gerek ulusal ve uluslararasi aktörler gerekse büyük enerji sirketleri faaliyetlerini sürdürmektedir. Ilk olarak 2000’li yillarin baslarinda bölgede arama ve sondaj çalismalarinin baslatilmasi için ülkeler arasinda ikili anlasmalar gerçeklesmistir. Sonrasinda söz konusu anlasmalar çerçevesinde bazi uluslararasi enerji sirketleri bölgeye davet edilerek burada faaliyet yapmalari adina ruhsatlandirilmistir. Bu sürecin ardindan birtakim kesiflerin gerçeklesmesiyle birlikte bölgede zaten mevcut olan rekabet ortaminin artmaya devam ettigi görülmektedir. Gelinen nokta itibariyle Dogu Akdeniz’deki ana motivasyon unsurlarinin yeni kaynak alanlari kesfetmenin yaninda bu kaynaklarin en ekonomik ve güvenli sekilde transfer edilmesi oldugu söylenebilir. Dogu Akdeniz’de bulunan enerji kaynaklarinin büyüklügü bölgedeki stratejik ve ekonomik rekabeti tetiklemektedir. Dolayisiyla bölgede kesfedilen petrol ve dogal gaz miktarlari ile buradaki kaynaklarin dis pazarlara nasil ulastirilacagi konusu bu güç mücadelesinin odak noktalarini olusturmaktadir. Bölgede fosil yakitlar bakimindan önemli bir kaynak potansiyeli bulunurken söz konusu kaynaklarin enerji piyasalarina tasinmasinda üç senaryo öne çikmaktadir. Bunlardan ilki East-Med projesi, ikincisi Türkiye rotasi ve sonuncusu da LNG seçenegidir. Bu çalismada Dogu Akdeniz’de bulunan enerji kaynaklarinin büyüklügü ve bu kaynaklarin enerji piyasalarina iletilebilmesi için öngörülen transfer seçenekleri üzerinde durulmaktadir. Ayrica Türkiye’nin bu bölgedeki stratejik cografi konumu sayesinde Dogu Akdeniz’de kesfedilen kaynaklarin transferi noktasindaki avantajlari ele alinmaktadir.

Dogu Akdeniz, zengin enerji kaynaklarinin tespit edilmesiyle birlikte bölgesel ve küresel güçler açsindan önemli bir cografya haline dönüsmüstür. Bugün söz konusu cografyada küresel ve bölgesel aktörler faaliyetlerini sürdürmektedir. 2000’li yillardan itibariyle bölgede Kibris Adasi önemini ikiye katlayarak küresel ve bölgesel güçlerin Ortadogu’dan Dogu Akdeniz’e açilan kapisi konumuna gelmistir. Özellikle Kibris Rum Yönetimi, adadaki Türkleri yok sayarak kendini adanin tek temsilcisi ilan etmis ve pek çok devlet ve uluslararasi sirketlerle bölgede arama ve sondaj çalismalari yapilabilmesi için ikili anlasmalar yapmistir. Uluslararasi hukuka aykiri akdedilen bu anlasmalar ile KRY, adanin etrafini parsellestirmis ve uluslararasi küresel enerji sirketlerini bölgeye davet ederek parsellere ayrilan bölgelerde faaliyet yapmalari adina bu sirketlere ruhsatlar vermistir. KRY’nin bu girisimleri karsisinda Türkiye ve KKTC uzun bir süre uluslararasi hukuku dile getirerek itirazda bulunmuslardir. Itirazlarla bir sonuç alamayan Türkiye ve KKTC, bölgedeki oyunlari bozma adina önemli politik hamlelerde bulunmuslardir. Bu dogrultuda Türkiye, Dogu Akdeniz bölgesinde ABD ve AB tarafindan uygulanan yalnizlastirma politikasini sekteye ugratmak için “Mavi Vatan “ anlayisini düstur edinerek Moskova, Tahran ve Pekin yönetiminin destegini almak için ittifak olusturmaya çalismaktadir. Mamafih Dogu Akdeniz bölgesinde tespit edilen enerji kaynaklari ve Ortadogu cografyasinda yasanilan çatismalar “düsmanimin düsmani dostumdur” ittifaklarinin dogmasina yol açmistir. Fakat olusturulan bu ittifaklar hem Ortadogu hem de Dogu Akdeniz’de çatismalari siddetlendirmektedir. Bilhassa Ortadogu’dan Dogu Akdeniz bölgesine tevarüs eden enerji, egemenlik ve hukuk oyunlari ile senaryolari yeniden sekillenen dünya düzenindeki açmazlari ortaya çikarmaktadir. “Bölgesel ve Küresel Aktörlerin Ortadogu Merkezli Dogu Akdeniz Politikalari Kibris Çatismasi ve Libya Mutabakati” baslikli bu çalismada, bölgesel ve küresel güçlerin Ortadogu’dan baslayan ve Dogu Akdeniz’e uzanan enerji, egemenlik ve hukuk mücadelesi analiz edilmektedir. Akabinde de küresel ve bölgesel güçlerin Dogu Akdeniz’deki rekabet sahasi Kibris politikalari ortaya konmaktadir. Ayrica çalismada Türkiye’nin bölgedeki dengeleri degistiren ve bölgedeki siyasete yön veren Kibris politikasi ve hamleleri ele alinmaktadir.

Bu çalismada, tarih boyunca cografi, ekonomik ve siyasi olarak büyük bir öneme sahip olmus Dogu Akdeniz Bölgesi’ndeki Münhasir Ekonomik Bölge ilanlari, sinirlandirma anlasmalari ve deniz yetki alanlari uyusmazliklarinin Türkiye ve Kuzey Kibris Türk Cumhuriyeti açisindan etkilerinin analiz edilmesi amaçlanmistir. Bu kapsamda, münhasir ekonomik bölge kavraminin uluslararasi deniz hukukundaki yeri incelendikten sonra, Dogu Akdeniz Bölgesi’ndeki kiyidas ülkelerin izledikleri münhasir ekonomik bölge politikalari ve Türkiye’nin bölgedeki uluslararasi hukuktan kaynakli haklari degerlendirilerek, Güney Kibris Rum Yönetimi’nin kimi bölge ülkeleri ile imzaladigi sinirlandirma anlasmalarinin, Türkiye’nin söz konusu hak ve yetkileri açisindan nasil etkilerinin oldugu ortaya konmustur. Diger yandan Libya ile imzalanmis olan deniz yetki alanlarinin sinirlandirilmasina yönelik anlasma, Yunanistan, Güney Kibris Rum Yönetimi ve Israil arasindaki yakinlasma karsisinda Türkiye’nin bölgedeki menfaatlerinin uluslararasi hukuka uygun olarak ortaya konmasi bakimindan önemli bir noktada yer almaktadir. Bu dogrultuda Türkiye’nin diger bölge ülkeleriyle de yapacagi anlasmalarla bölgede daha aktif bir tutum izlemesinin mümkün oldugu ve sorunlarin çözümünde isbirliginin etkili bir yöntem olabilecegi savunulmaktadir.

Kibris sorunu, Türk Dis Politikasi’nin en önemli konularindan biridir. Adada bulunan Türklerin varliginin yani sira Kibris’in stratejik önemi, Türkiye’nin Kibris’a iliskin politikalari üzerinde belirleyici etkiye sahiptir. Günümüze kadar Türkiye’nin takip ettigi Kibris politikalari pek çok kez degisiklige ugramistir. Bu makale, Kibris meselesinde Türkiye’deki siyasi partilerin izleyecegi politikalar arasindaki benzerlik ve farkliliklari saptamak için partilerin Kibris’a iliskin benimsedigi ilkeleri karsilastirmaktadir. Bir siyasal parti iktidara geldiginde benimsedigi ilkeler ile uyguladigi politikalarin örtüsmesi gerektigi varsayilmaktadir. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde parlamento grubuna sahip olan bes siyasi partinin, Kibris meselesine iliskin yaklasimlarina odaklanilmistir. Çalismada birincil kaynaklar olan parti programlari ve 2018 yilindaki seçim beyannameleri baz alinmistir.

Bu makale, Türkiye’nin Avrupa Birligi ile üyelik müzakerelerinde Kibris sorunun etkisi olup olmadigini tartismakta ve Türkiye ile müzakerelerin bugünkü durumu göz önünde bulundurularak Avrupa Birligi ile iliskilerin seyri üzerine degerlendirmeler yapmaktadir. Türkiye, 1999 yilinda aday ülke olarak ilan edilmistir ve üyelik müzakereleri 2005 yilinda baslamistir. O günden bu yana geçen 15 sene içinde Kibris sorunu varligini korumaya devam etmis olup Türkiye’nin üyelik müzakerelerinde Avrupa Birligi’nin engel olarak nitelendirdigi konulardan biri olarak raporlarda yerini almistir. Fakat Kibris sorunun varligi, müzakere süreçlerinin baslamasina engel teskil etmemistir. Engel teskil etmedigi gibi geçen yillar içinde sonlandirilmasina da yol açmamistir. Kibris sorunu varligini korumakla beraber Avrupa Birligi ve Türkiye iliskileri farkli alanlarda ve farkli ortak gereksinimler çerçevesinde sürmeye devam etmektedir. Bu nedenle Kibris sorunu nedeniyle yavaslayan Avrupa Birligi müzakere süreçlerinde diger alanlarda uyum politikalari izlenmeye devam edilmeli ve gelecekte ortaya çikabilecek alternatif isbirligi modelleri için uzlasi saglanabilecek isbirligi konularinin çesitlendirilmesine önem verilmelidir.

Bu çalismanin amaci, Türkiye’nin, ABD’nin ve NATO’nun Kibris ve Dogu Akdeniz politikalarini incelemektir. Çalismanin kapsaminda, Kibris ve Dogu Akdeniz’in jeopolitik açidan nitelikleri, bu niteliklerin Türk dis politikasina etkileri ile yerel ve küresel ölçekte getirdigi sonuçlar, Kibris’in siyasal açidan tarihsel süreci, bölgenin sahip oldugu enerji kaynaklarinin dogurdugu rekabet ortami, yillardir bölgesel sorun boyutunda tartisilan Kibris meselesinin nasil küresel ölçekli bir mesele haline geldigi ve bunun paralelinde ABD ile NATO’nun bu süreçteki politikalari islenecek konular arasindadir.